Fort 5, Edegem
In bezet België bieden mensen al vroeg verzet tegen de Duitse aanwezigheid. Mannen en vrouwen verzamelen met gevaar voor hun leven informatie over treinbewegingen, militaire transporten en troepenbewegingen die ze doorspelen aan de geallieerden. Deze informatie is belangrijk bij het nemen van beslissingen tijdens de loopgravenoorlog. De Duitse bezetter slaat echter hard terug. Een aantal van de verzetslieden wordt opgepakt, ondervraagd en veroordeeld. Vandaag veroordeeld betekent morgen gefusilleerd! De terdoodveroordeelde krijgt kort de tijd om afscheid te nemen van zijn familie. De laatste nacht wordt doorgebracht met een laatste maaltijd, bidden, lezen, afscheidsbrieven schrijven, praten met lotgenoten, proberen wat te slapen … ’s Morgensvroeg worden de terdoodveroordeelden vanuit de gevangenis overgebracht naar de executieplaats. Daar wacht hen een vuurpeloton. Ze worden vastgebonden aan een paal, krijgen nog een laatste religieuze steun, worden geblinddoekt en dan doodgeschoten. Indien nodig volgt een genadeschot. Hun lijken worden gekist en al dan niet ter plaatse begraven.
De namen van de 16 gefusilleerden van Fort 5,
waarvan 4 geboren/woonachtig in het Land van Waas
Loncke J. (Handelsreiziger Sint-Niklaas) * Izegem 27 augustus 1878
De Loose L. (Handelsagent Gent) * Temse 19 januari 1866
Maes T. (Ontv. v/h Synd. der Ver. Beenhouwers Temse) * Temse 18 april 1867
Van Buynder C. (Veldwachter in Temse en Steendorp) * Tielrode 30 maart 1878
Allen terechtgesteld op Fort 5 op 14 juli 1917
Op 10 maart 1919 worden de 16 gefusilleerden ontgraven en herkist. Na een indrukwekkende bloemenhulde en een rouwdienst in de Antwerpse Kathedraal krijgen ze op 17 maart een definitief graf op het Antwerpse Schoonselhof. Enkele worden later herbegraven in eigen woonplaats.
Monument voor de gefusilleerden
op het Schoonselhof
Op zondag 27 juni 1926 wordt uitsluitend voor hen in Fort 5 een opvallend monument ingehuldigd. De Kielse steenhouwer Clement Jonckheer (1872-1932) maakt het met afbraakmateriaal van de Boomse Poort van de Antwerpse stadsomwalling. Het roept het beeld op van een kapot geschoten fort.
Bij Hangar 23, op de vermeende plaats van de executie, komt op een aarden wal een bakstenen monument bekroond met een kruis en aan de voet executiepalen. Het blijft een bijzondere plek door de herdenkingsplechtigheden die er jarenlang plaatsvonden.
Buiten Fort 5 krijgen de gefusilleerden een herinneringsmonument op de hoek van de Mariënlaan met de Prins Boudewijnlaan. Dit monument in de vorm van een altaar en eveneens van Clement Jonckheer, is ingehuldigd door burgemeester W. Arts op 17 oktober 1937.
Twee van de gebruikte executiepalen worden bewaard in de collectie Vleeshuis van het MAS in Antwerpen.
Toelichting:
Fort 5 is een typische baksteenconstructie die deel uitmaakt van de Brialmontomwalling. Gebouwd tussen 1860 en 1864 heeft Fort 5 mee gezorgd voor de verdediging van de baan Mechelen-Antwerpen. Na 1906 werd het gedeeltelijk versterkt met beton. Fort 5 is het enige fort waar tijdens WO I mensen gefusilleerd werden. Aan de stadszijde werd een deel van de gracht gedempt.
Bron: Openluchttentoonstelling ‘Hun laatste tocht’ (panelenparcours doorheen Fort 5)
Met dank aan de gemeente Edegem